Προς μία υπέρβαση από τους λαούς της Ευρώπης;

Ξημέρωμα στον ουρανό της Αττικής.
Το πρωινό μίας ανοιξιάτικης Τρίτης με τους ανθρώπους να βαδίζουν σκυφτά, με μία διάχυτη θλίψη, απορία και προβληματισμό, με ερωτήματα αναπάντητα να περιστρέφονται στη σκέψη τους: ‘Ήταν τελικά απαραίτητα όλα αυτά; Φταίνε αυτοί που μας κυβερνούν σήμερα, οι προηγούμενοι ή η γενιά της μεταπολίτευσης; Φταίνε οι κερδοσκόποι και οι Γερμανοί; Ίσως εάν κάνουμε υπομονή να περάσει σύντομα η τρικυμία και να επανέλθει η κατάσταση τουλάχιστον όπως ήταν πριν; Και ποια να είναι άραγε η λύση. Μπορούμε να αλλάξουμε κάτι μέσα σε αυτό τo πανίσχυρο σύστημα που ρυθμίζει τα πάντα;’

Και τότε μία μικρή αναταραχή μεταδίδεται από στόμα σε στόμα, από βλέμμα σε βλέμμα και τελικά όλοι στρέφονται προς την Aκρόπολη, το σύμβολο της δημοκρατίας, της χρυσής εποχής του ελληνικού πολιτισμού, τότε που η εκκλησία του Δήμου με άμεσες δημοκρατικές διαδικασίες καθόριζε το μέλλον των πολιτών.
Ένα πανό με ένα σύνθημα κρεμασμένο από τον ιερό βράχο:













'Λαοί της Ευρώπης Ξεσηκωθείτε.'

Άλλοι κουνάνε κουρασμένα το κεφάλι και συνεχίζουν, άλλοι χαμογελάνε ειρωνικά, άλλοι οργίζονται για τη ‘βεβήλωση’. Κάποιοι όμως -ανάμεσά τους και εγώ -νιώθουν μία ελπίδα. Το σύνθημα είναι αναμφίβολα εμπνευσμένο. Και δε με ενδιαφέρει καθόλου να σχολιάσω εάν είχε το ΠΑΜΕ το δικαίωμα να εισβάλλει στην ακρόπολη, εάν εμποδίστηκαν οι τουρίστες, εάν η ηγεσία του ΚΚΕ διαχειρίζεται με το βέλτιστο τρόπο τις εξελίξεις, αυτά τα προσπερνώ και τα αφήνω στους δημοσιογράφους να τα κρίνουν με το δικό τους τρόπο.
Αυτό μου με ενδιαφέρει είναι το ίδιο το σύνθημα και ο συμβολισμός του.
Το σύνθημα δίνει ελπίδα, μας θυμίζει ότι δεν είμαστε μόνοι ότι από τις κρίσεις του σημερινού αναπτυξιακού μοντέλου δεν πλήττομαι μόνο εγώ, οι γνωστοί μου, ο επαγγελματικός μου κλάδος, η νέα γενιά, οι Έλληνες. Πλήττονται όλοι οι λαοί της Ευρώπης, με τις μαζικές απολύσεις, τα μεγάλα ελλείμματα, τις λανθασμένες χρηματοδοτήσεις, την αισχροκέρδεια των τραπεζών, την ελαστική εργασία. Η Ισπανία έχει ανεργία που αγγίζει το 20%, η ανάπτυξη στην Ιταλία έχει παγώσει, τα ελλείμματα στις χώρες της ευρωζώνης διογκώθηκαν κατά 6% κατά μέσο όρο, και παντού ανακοινώνονται αυστηρά μέτρα δημοσιονομικής πειθαρχίας και συρρίκνωσης των εργασιακών δικαιωμάτων. Δεν είμαστε μόνοι μας – δεν είναι μόνοι τους.

Φαντάστηκα τους ανθρώπους στο Παρίσι να σηκώνουν ψηλά το μήνυμα της ελπίδας, στη κορυφή του Πύργου του Άϊφελ, στο Λονδίνο στο Βig Ben, στο Βερολίνο στο πύργο της τηλεπικοινωνίας και στην Ισπανία στους καθεδρικούς ναούς.

Το σύνθημα αυτό πηγαίνει ένα επίπεδο πιο πέρα τους αγώνες και την ελπίδα μας. Βλέπει μπροστά και έχει όραμα, δίνει μία ανάσα αισιοδοξίας στα αδιέξοδα που καθηλώνουν τους ανθρώπους στις τηλεοράσεις τους. Μία Ευρώπη των λαών. Μία συνεργασία αλληλέγγυων χωρών, πολιτών και κυβερνήσεων που θα εργάζονται για ένα νέο όραμα, πιο δίκαιο, πιο βιώσιμο, πιο ανθρώπινο….. RISE UP

Παραχωρήσαμε γη και ύδωρ: Αναζητώντας την αλήθεια για την κρίση και το ΔΝΤ

Δεν ανήκω σε καμία περίπτωση σε αυτούς που θεωρούν ότι η Ελλάδα (όλη μαζί ως έθνος όπως θέλουν να την παρουσιάσουν) είναι αυτή τη στιγμή απέναντι από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ή τη Γερμανία.














(Κεντρικά γραφεία του ΔΝΤ στις ΗΠΑ)



Αυτή τη στιγμή βρίσκονται συγκεκριμένα ξένα και ελληνικά επιχειρηματικά, τραπεζικά και πολιτικά συμφέροντα απέναντι στη πλατιά μάζα των ελληνικών μεσαίων και ασθενών οικονομικών στρωμάτων. Τα μέτρα που θα επιβάλλει το ΔΝΤ θα είναι συγκεκριμένα και θα πλήξουν στοχευμένα όχι όλους τους Έλληνες αλλά τους εργαζόμενους Έλληνες, αυτοαπασχολούμενους και μικρούς επιχειρηματίες. Απολύσεις, μειώσεις μισθών, περικοπές επιδομάτων, ασφυξία στην αγορά και κλείσιμο των μικρών επιχειρήσεων. Ποιοι πλήττονται άραγε από αυτά; Πάντως όχι η προνομιούχα τάξη των μεγάλων επιχειρηματιών, βιομηχάνων, στελεχών πολυεθνικών αλυσίδων, τραπεζικών στελεχών. Αυτοί στη χειρότερη περίπτωση απλώς θα δουν το περιθώριο κέρδους τους να μειώνεται, ενώ οι υπόλοιποι θα αγωνίζονται για την καθημερινή επιβίωση.

Ο κόσμος όμως που βομβαρδιζόταν καθημερινά με τις σειρήνες κινδύνου για την επικείμενη χρεωκοπία κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών, τώρα κινδυνεύει να πειστεί ότι πρέπει να κάνει μία τελευταία θυσία, μία προσπάθεια για το καλό της χώρας, ότι το ΔΝΤ είναι ίσως και μία ευκαιρία για ‘νοικοκύρεμα’, διόρθωση των χρόνιων προβλημάτων. Ότι οι Έλληνες -όπως γενικόλογα αναφέρουν συνέχεια τα ΜΜΕ και η Κυβέρνηση - καλούνται να περάσουν μία δύσκολη περίοδο (Οδύσσεια), αλλά στο τέλος θα ανταμειφτούν με μία οικονομική ανάκαμψη (επιστροφή στην Ιθάκη). Ακούγοντας το με αυτές τις λέξεις ξεγελιέσαι, πιστεύεις ότι μπορεί παράλληλα με την περικοπή του μισθού σου να διορθωθούν και μερικά προβλήματα του κράτους, παράλληλα με τη λιτότητα του μέσουπολίτη και μπορεί να σταματήσουν κάποιοι να λυμαίνονται τα υπερκέρδη και τις μίζες. Αυτό που μας κρύβουν όμως είναι ότι το μόνο που πραγματικά θα εφαρμοστεί είναι η λιτότητα, η ανεργία και η ύφεση.

Πώς φτάσαμε όμως εδώ;

Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι είτε στα χρόνια της εντυπωσιακής ‘ανάπτυξης’ είτε στα χρόνια της κρίσης η λιτότητα ήταν πάντα απέναντί μας. Ακόμη και όταν η χώρα έτρεχε με ρυθμούς ανάπτυξης 5%, οι αυξήσεις ήταν στα όρια του πληθωρισμού και οι τιμές στα ράφια διπλασιάζονταν κάθε μήνα. Μπήκαμε στο ισχυρό ευρώ το 2001 για να δούμε το εισόδημά μας να χάνει την αξία του με τις στρογγυλοποιήσεις των τιμών. Ο μισθός των 300.000 δραχμών έγινε ξαφνικά μισθός των 890 ευρώ και δεν έφτανε πια ούτε για τις βασικές ανάγκες. Τα καταστήματα άρχισαν να κλείνουν το ένα μετά το άλλο καθώς - το ξέρουμε καλά ότι - η κρίση στην Ελλάδα είχε αρχίσει νωρίτερα από τον Οκτώβριο 2008. Οι κυβερνήσεις έτρεχαν (δήθεν) να σταματήσουν την ακρίβεια που έπαιρνε διαστάσεις μάστιγας στα τρόφιμα, στη βενζίνη, στις τιμές των οικοδομικών υλικών. Ταυτόχρονα οι τράπεζες μας βομβάρδιζαν με καταναλωτικά και στεγαστικά δάνεια οδηγώντας το μισό ελληνικό πληθυσμό σε ένα καταναλωτισμό χωρίς υγιείς βάσεις. Αυτή ήταν η ‘χρυσή’ εποχή της ελληνικής ανάπτυξης. Τα κέρδη των μεγάλων εταιρειών και των τραπεζών εκτοξεύτηκαν σε πρωτόγνωρα επίπεδα, τα καρτέλ κρατούσαν τις τιμές σε δυσθεώρητα ύψη, οι πολυεθνικές διείσδυσαν παντού κερδίζοντας κατά κράτος τις τοπικές εταιρείες: ΙΚΕΑ, CARREFOUR, LIDDL, τα τεράστια εμπορικά κέντρα με τις πολυεθνικές εταιρείες ενδυμασίας έπληξαν τους μικρομεσαίους εμπόρους στα ιστορικά κέντρα των πόλεων. Αγοράζαμε όλοι μανιωδώς από το ZARA και το MARKS N SPENSER, φτηνά ρούχα κατασκευασμένα στην Κίνα δίνοντας απευθείας το μισθό μας στις πολυεθνικές εταιρείες - που σε αντάλλαγμα απασχολούσαν ελάχιστους έλληνες πωλητές με μισθούς πείνας και ωράρια εξοντωτικά. Τα σουπερμάρκετ ενσωμάτωσαν αρτοποιεία, κρεοπωλεία, μανάβικα και ιχθυοπωλεία, είδη δώρων και παιχνίδια καταδικάζοντας χιλιάδες μικρούς επαγγελματίες στη χρεωκοπία. Οι πολυεθνικές εταιρείες εξαγόρασαν τις ελάχιστες ελληνικές που απέμεναν, η Scottish & Newcastle τη ζυθοποιία Μύθος, η Bosch την Πίτσος, η Pepsi την ΗΒΗ, η ιταλική STAR τη Μέλισσα και την ΑΒΕΖ, η ελβετική JACOBS SUCHARD εξαγόρασε τον "Παυλίδη" και το 25% της ΙΟΝ, ενώ η επίσης ελβετική NESTLE τον "Λουμίδη". Πόσοι από εμάς ακόμη αγοράζουμε αυτές τις ελληνικές μάρκες νομίζοντας ότι ενισχύουμε την εθνική οικονομία, ενώ δυστυχώς τα λεφτά μας πάνε απευθείας στο εξωτερικό; Η εγχώρια παραγωγή κατέρρευσε, τα ελληνικά λεμόνια έγιναν ακριβότερα από τα αντίστοιχα της Αργεντινής, οι μικροί κινηματογράφοι έκλεισαν όταν άνοιξαν τα Multicinemas των πολυεθνικών. Και οι Έλληνες χωρίς να προλαβαίνουν να αναλογιστούν τις συνέπειες παραχώρησαν το εισόδημα τους σε μεγάλα ξένα και ελληνικά συμφέροντα.

Παραχωρήσαμε γη και ύδωρ άθελα μας, μέσα στην άγνοια και τον αποπροσανατολισμό. Δεν παρέδωσε την εξουσία μόνο η κυβέρνηση στο ΔΝΤ και τους Ευρωπαίους Επίτροπους, αλλά και εμείς μέσα από την καθημερινότητά μας και την αδράνεια στις ταχύτατες κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές, την αδυναμία μας να επιβάλλουμε μέσα από πολιτικές διεργασίες ένα άλλο μοντέλο ανάπτυξης.

Τώρα πρέπει να αντιδράσουμε και τους τρόπους για τη βέλτιστη οργάνωση αυτής της αντίδρασης θα τους βρούμε στη πορεία. Το πρώτο βήμα είναι να μπορούμε να αναλύσουμε σωστά τα γεγονότα και να εστιάσουμε στο ποιοι βρίσκονται αυτή τη στιγμή πραγματικά απέναντί μας. Φαίνεται ίσως αυτονόητο αλλά ίσως είναι και το πιο δύσκολο μέσα σε αυτό το σύνθετο λαβύρινθο του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος και της μιντιακής αυτοκρατορίας. Και από αυτό εδώ το blog θα προσπαθήσω με όσες γνώσεις διαθέτω να αποκαλύπτω πτυχές της αλήθειας…

Αξίες και Υπεραξίες γης ως μηχανισμός ενίσχυσης του μεγάλου κεφαλαίου: Το παράδειγμα της διπλής 'ανάπλασης' του Βοτανικού

Έχω διατυπώσει και σε άλλα κείμενα την άποψη ότι ο χώρος, είτε πρόκειται για τον αστικό χώρο είτε για τις χρήσεις της υπαίθρου αποτελεί το κορυφαίο ίσως μηχανισμό παραγωγής και αναπαραγωγής του κεφαλαίου μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα. Τα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα βρίσκουν στο χώρο της πόλης ένα ελεύθερο πεδίο δραστηριότητας με στόχο την αύξηση της κερδοφορίας και του πολλαπλασιασμού του κεφαλαίου τους πολλές φορές με την ανοχή ή τη συνενοχή της πολιτείας. Πώς ακριβώς ωστόσο λειτουργεί ο μηχανισμός αξιών και υπεραξιών γης και πώς τον αξιοποιούν οι μεγάλες εταιρείες? Ο μηχανισμός αυτός είναι πολλές φορές δυσδιάκριτος και δεν γίνεται άμεσα αντιληπτός από τους πολίτες οι οποίοι συχνά δεν αντιλαμβάνονται το παιχνίδι των εκατομμυρίων που παίζεται στις ελάχιστες πλέον ελεύθερες εκτάσεις των ελληνικών πόλεων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που θα αναπτύξουμε στη συνέχεια αποτελεί η περίπτωση της πολυσυζητημένης πλέον ‘διπλής ανάπλασης’ του Βοτανικού.

Καταρχήν να αποσαφηνίσουμε ορισμένα θέματα σχετικά με τη λειτουργία των αξιών γης και του πώς αυτές διαμορφώνονται ως συνάρτηση της μέγιστης επιτρεπόμενης οικοδομήσιμης επιφάνειας. Διαχρονικά στις ελληνικές πόλεις η αγορά γης συνδέθηκε με την αγορά κατοικίας και καθορίστηκε πλήρως από αυτήν μέσω του θεσμού της αντιπαροχής. Ο θεσμός της αντιπαροχής έχει ως αφετηρία την ανταλλαγή της γης που ανήκει σε έναν ιδιοκτήτη, με ένα συγκεκριμένο αριθμό χώρων κατοικίας ή καταστημάτων που ανεγείρονται σε αυτή τη γη χωρίς άλλη χρηματική συναλλαγή. Είδος με είδος. Η επιφάνεια κτισμάτων που αναλογούν στον ιδιοκτήτη γης καθορίζεται από το ποσοστό της αντιπαροχής (30% έως και 60%) και τη συνολική επιτρεπόμενη επιφάνεια που ανεγείρεται. Η εμπορική αξία αυτών των χώρων που αποδίδονται στον ιδιοκτήτη της γης εκφράζει ουσιαστικά την αρχική αξία της γης του καθώς ισχύει η παρακάτω σχέση:

Αξία οικοπέδου = ποσοστό αντιπαροχής Χ συντελεστής δόμησης Χ επιφάνεια οικοπέδου

Από τη σχέση αυτή διαπιστώνουμε ότι η αξία γης ανά τ.μ. οικοπέδου εξαρτάται άμεσα από το θεσμοθετημένο συντελεστή δόμησης (σ.δ.), εάν θεωρήσουμε ότι το ποσοστό της αντιπαροχής ως μέση τιμή παραμένει διαχρονικά σταθερό σε μία περιοχή. Τι σημαίνουν τα παραπάνω πρακτικά? Ότι οι υψηλοί συντελεστές δόμησης που θεσμοθετήθηκαν από τη δεκαετία του ’60 και μετά στις ελληνικές πόλεις (ακόμη και σε περιοχές προαστίων και περιφερειακών Δήμων) τροφοδότησαν την λειτουργία του προβληματικού όπως αποδείχθηκε θεσμού της αντιπαροχής μέσω του οποίου παρήχθησε το μεγαλύτερο ποσοστό των κτισμάτων του ελληνικού χώρου. Μεγάλοι συντελεστές σήμαιναν μεγάλη απόδοση αξίας για τους ιδιοκτήτες αλλά και μεγάλο εμπορικό κέρδος για τον εργολάβο. Ταυτόχρονα με διάφορες γνωστές ‘τεχνικές’ παράνομης αύξησης της δομημένης επιφάνειας (ημιυπαίθριοι – κατασκευή ημιυπογείων χώρων ως ισόγειων κ.α.) οι πραγματοποιημένοι σ.δ. αυξήθηκαν με αποτέλεσμα την εξαιρετικά πυκνή δόμηση και τη συμφόρηση των περιοχών κατοικίας.

Αυτά βέβαια είναι σε γενικές γραμμές γνωστά και δεδομένα. Επίσης αναφέρονται σχεδόν στο σύνολο του ελληνικού πληθυσμού κάθε κοινωνικής και οικονομικής τάξης. Ακόμη και μικροιδιοκτήτες κάποιων εκτάσεων ασκούσαν διαχρονικά πίεση στο κράτος για ένταξη περιοχών στο σχέδιο πόλης με υψηλούς συντελεστές, νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων κτισμάτων με υπερβάσεις συντελεστών, ευνοικότερη μεταχείριση των εκτός σχεδίου περιοχών κ.α. Σήμερα ωστόσο και μετά από δεκαετίες καταστροφικής αδιαφορίας του κράτους στο έγκλημα που συντελούνταν στις αστικές γειτονίες και την τελική διαμόρφωση μίας ασφυκτικά κορεσμένης κατάστασης με παντελή έλλειψη υποδομών, ελεύθερων χώρων, δημόσιων εξυπηρετήσεων, η κατάσταση τείνει να μεταβληθεί. Ο θεσμός της αντιπαροχής σταδικά εισήλθε σε κρίση με τη σταδιακή μείωση των συντελεστών δόμησης στις νέες επεκτάσεις, την ελαχιστοποίηση των οικοπέδων που ήταν συμφέροντα από πλευράς αντιπαροχής και αποκορύφωμα την επιβολή Φ.Π.Α στις πωλήσεις κατοικιών το 2005 γεγονός που ευνόησε την απευθείας δόμηση από τους ιδιοκτήτες.

Το παιχνίδι ωστόσο συνεχίζεται και μάλιστα άλλαξε κλίμακα. Οι 'business' επί του αστικού και περιαστικού εδάφους, επί των εκτάσεων της ελληνικής υπαίθρου και των προστατευόμενων περιοχών και περιοχών φυσικού κάλλους καλά κρατούν, αλλά τα ηνία πλεόν έχουν πάρει μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες και επιχειρήσεις. Οι λιγοστοί ελεύθεροι χώροι των πόλεων αποτελούν εκτάσεις φιλέτα, χώροι που προκύπτουν από μετεγκαταστάσεις παλαιών χρήσεων γης, κατεδαφίσεις πρώην εργαστασιακών και βιοτεχνικών χώρων, περιοχές πρώην στρατοπέδων αποτελούν πεδίο άμεσης στόχευσης για τα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα για το πολλαπλασιασμό των κεφαλαίων τους. Το κράτος φυσικά αντί να απαιτήσει και να απαλλοτριώσει αυτές τις εκτάσεις δίνοντας ανάσες ελεύθερου χώρου και υποδομών στα κορεσμένα πολεδομικά συγκροτήματα τις αφήνει έρμαια στις ορέξεις των μεγαλοεργολάβων και κατασκευαστικών εταιρειών.

Τι έγινε λοιπόν στην περίπτωση της διπλής ανάπλασης του Βοτανικού?

Η υπόθεση έχει ως αφετηρία την απόφαση χωροθέτησης του νέου γηπέδου του Παναθηναικού στην συγκεκριμένη περιοχή (βλ. δορυφορική εικόνα). Στο κέντρο της έκτασης βρισκόταν οικόπεδο 100 στρεμμάτων που ανήκε στην εταιρεία ΕΤΜΑ και τη θυγατρική της ΕΛΛΑΤΕΞ.
Με την ψήφιση του νόμου το περασμένο καλοκαίρι για την διπλή ανάπλαση του γηπέδου της Λεωφόρου Αλεξάνδρας και του Βοτανικού, οι επιβαρημένες με υψηλές δανειακές υποχρεώσεις ΕΤΜΑ και ΕΛΛΑΤΕΞ έρχονται σε συμφωνία με την Βωβός Δ.Ε. η οποία αποκτά την συνολική έκταση των 100 στρεμμάτων έναντι 50 εκατ. ευρώ. Με στόχο τη ανέγερση του μεγαλύτερου εμπορικού κέντρου της Αθήνας συνολικής επιφάνειας 70.000 τ.μ.

Η εταιρεία ‘Βωβός Δ.Ε.’ κάνει δωρεά στο Δήμο τη μισή περίπου έκταση υπό τις παρακάτω προϋποθέσεις:

1) Να διπλασιαστεί ο συντελεστή δόμησης από 0,8 σε 1,6 για το εμπορικό κέντρο και να καθοριστούν χρήσεις επιχειρηματικών δραστηριοτήτων

2) Να συνδεθεί η ανέγερση του γηπέδου με την κατασκευή του εμπορικού κέντρου και να οριστεί δια νόμου η ‘διπλή ανάπλαση’

Το κέρδος για την εταιρεία είναι προφανές. Ουσιαστικά δεν υφίσταται ζημία από τη δωρεά καθώς διπλασιάζει άμεσα την αξία του υπολοίπου του οικοπέδου της με το διπλασιασμό του συντελεστή ενώ παράλληλα διασφαλίζει τη σίγουρη επιτυχία του εμπορικού κέντρου καθώς συνδέεται με τη δημιουργία του γηπέδου και άρα τη μαζική προσέλευση κόσμου στην περιοχή.

Η δημιουργία υ π ε ρ α ξ ί α ς πάνω στην αξία της γης είναι δεδομένη.

Ήδη από το 2007 που έγινε η συμφωνία πολλές εταιρείες του τομέα real estate αγοράζουν ακίνητα στο Βοτανικό με στόχο την ανέγερση σύγχρονων κτιρίων με γραφεία και καταστήματα, αλλά και οικιστικών συγκροτημάτων. Και όλα αυτά σε ένα χώρο που είχε χαρακτηρισθεί ως πράσινος χώρος με σχετικό διάταγμα! Τo Y.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. ωστόσο συναινεί και η ανέγερση του υπερμεγέθους κτιρίου ξεκινά…

Το πώς μπόρεσε η κίνηση μερικών εκατοντάδων πολιτών, τοπικών οργανώσεων και πολιτικών χώρων της αριστεράς να εμποδίσουν αυτό το ευφυές σχέδιο και το χορό εκατομμυρίων αποτελεί σήμερα ένα θαύμα! Πριν από ένα μήνα το Συμβούλιο της Επικρατείας έκανε γνωμάτευση ότι η κατασκευή του εμπορικού κέντρου είναι αντίθετη στην κοινοτική οδηγία και παραβιάζει το άρθρο 24 του συντάγματος, που δεν επιτρέπει τη μείωση των κοινόχρηστων χώρων και την ανέγερση οικοδομής με συντελεστή διπλάσιο του προβλεπομένου. Το τι μέλει γενέσθαι θα το δούμε σύντομα. Ήδη βέβαια η εταιρεία δηλώνει ότι θα προχωρήσει σε ανάκληση της δωρεάς της έκτασης στο Βοτανικό προς το Δήμο Αθηναίων που πραγματοποιήθηκε προκειμένου να ολοκληρωθεί το σχέδιο διπλής ανάπλασης και σε προσφυγή στο Δημόσιο για αποζημίωση ύψους 280 εκατ. ευρώ σε περίπτωση που η οριστική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία αναμένεται έως τέλος Ιουνίου, είναι αρνητική για τα σχέδια της εταιρίας.

Ο δρόμος της διεκδίκησης των ελεύθερων χώρων στις ασφυκτικά δομημένες ελληνικές πόλεις συνεπώς άνοιξε. Τίποτα ωστόσο δε μπορεί να φέρει ουσιαστικό αποτέλεσμα εάν δε συνοδεύεται από μία ριζική αλλαγή της πολιτικής από πλευράς πολιτείας η οποία οφείλει να συγκρουστεί με τα συμφέροντα των λίγων για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των πολλών….

Αποκλεισμός και ιδιωτική εκμετάλλευση του φυσικού τοπίου: Η περίπτωση των camping στην ανατολική ακτή της Σιθωνίας

Οι κοινωνικές διαστάσεις των χωρικών προβλημάτων:ΜΙΑ ΣΕΙΡΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ / No4

ΔΙΑΛΟΓΟΣ*

- Καλημέρα, θα ήθελα σας παρακαλώ να περάσω από το camping για να πάω στην παραλία…
- Βεβαίως, αφήστε σας παρακαλώ την ταυτότητά σας και περάστε από το ταμείο να πληρώσετε 4 ευρώ το άτομο.
- Με συγχωρείτε δεν καταλάβατε, δε θέλω να κατασκηνώσω, απλώς να κάνω ένα μπάνιο για λίγες ώρες.
- Ναι, δεν έχει σημασία, 4 ευρώ το άτομο και 3 ευρώ για κάθε παιδί. Βλέπω έχετε ένα, δύο, τρία παιδιά….ωραία σύνολο 17 ευρώ, περάστε κύριε σας παρακαλώ από το ταμείο…

*(Διάλογος που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και πρόσωπα στην είσοδο ενός camping στην ανατολική ακτή της Σιθωνίας. Ένας επίγειος παράδεισος ο οποίος ωστόσο δε μπορούσε να εξαιρεθεί από την ανάπτυξη κερδοσκοπίας και κοινωνικών αποκλεισμών. Ένας παράδεισος του οποίου την απέραντης ομορφιάς γεωμορφολογία με τους κλειστούς, μικρούς κολπίσκους εκμεταλλεύτηκαν ορισμένοι επιτήδειοι με την ανοχή του κράτους για να υψώσουν τοίχους, όρια και ταξικούς φραγμούς……)


Το άρθρο αυτό είχα την επιθυμία να το γράψω εδώ και αρκετό καιρό. Περίμενα ωστόσο αρκετό διάστημα για δύο βασικούς λόγους, πρώτον για να δημοσιευτεί την περίοδο του καλοκαιριού ώστε να είναι επίκαιρο και δεύτερον για να έχω περισσότερα δεδομένα ώστε να τεκμηριώσω τα επιχειρήματά μου. Πρόσφατα απέστειλα ηλεκτρονικά μηνύματα σε πολλά από τα camping της περιοχής ζητώντας αναλυτικά στοιχεία και εξηγήσεις σχετικά με το εάν και πως διασφαλίζεται η ελεύθερη πρόσβαση στην ακτή και τηρείται η σχετική νομοθεσία. Οι απαντήσεις δεν έχουν έρθει ακόμη και αμφιβάλλω εάν θα τις λάβω ποτέ, οπότε αποφάσισα ότι ήρθε το πλήρωμα του χρόνου……..

Ο αστικός χώρος, το φυσικό περιβάλλον, οι ακτές και τα βουνά της χώρας μας δεν αποτελούν ένα ελεύθερο πεδίο ανάπτυξης των κοινωνικών δραστηριοτήτων. Αντίθετα αποτελούν ένα πεδίο με όρια, φραγμούς, απαγορεύσεις που ως στόχο έχουν να αυξήσουν την κερδοσκοπική εκμετάλλευση εις όφελος λίγων επιχειρηματιών και να υψώσουν φραγμούς. Ένα από τα πολλά παραδείγματα εντοπίζεται στην ανατολική ακτή της Σιθωνίας, ένα χαρισματικό τοπίο της ελληνικής ακτογραμμής που λόγω της ιδιαίτερης γεωμορφολογίας αποτελεί πεδίο εκμετάλλευσης από λίγους επιχειρηματίες. Η ανατολική ακτή της Σιθωνίας στο τμήμα από τη Βουρβουρού έως τη Σάρτη αλλά και στο νοτιότερο τμήμα του χαρακτηρίζεται από απότομους ημιορεινούς όγκους με δάση οι οποίοι καταλήγουν σε μικρούς κολπίσκους με παραλίες με κρυστάλλινα νερά. Όλη η περιοχή είναι χαρακτηρισμένη ως δασική έκταση και η οικιστική ανάπτυξη έχει αποτραπεί πλήρως. Η μόνη χρήση που έχει επιτραπεί είναι αυτή των camping τα οποία καταλαμβάνουν τις μικρές πεδιάδες με δάση από πλατάνια και πεύκα μέσα από τα οποία εκβάλλουν μικροί χείμαρροι στο θαλάσσιο μέτωπο.
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τα θετικά στοιχεία στην επιλογή αυτής της τουριστικής χρήσης: Προστατεύεται το φυσικό τοπίο από την εκτός σχεδίου οικιστική ανάπτυξη, οι εγκαταστάσεις είναι διακριτικές και εντάσσονται στο τοπίο, ενώ παράλληλα οι κατασκηνωτές και οι επιχειρήσεις στο βαθμό του εφικτού προστατεύουν το δάσος από εμπρηστικές ενέργειες.

Το πρόβλημα εντοπίζεται επομένως στον αποκλεισμό των υπέροχων αυτών παραλιών στους απλούς επισκέπτες οι οποίοι δεν είναι κατασκηνωτές. Τα camping έχουν περιφράξει πλήρως τις περιοχές αποκόπτοντας τον δημοτικό δρόμο της περιοχής από τις παραλίες και θεσπίζοντας εισιτήριο εισόδου στους επισκέπτες. Μία οικογένεια που επιθυμεί να επισκεφτεί μία από τις παραλίες της περιοχής, είτε αυτή είναι η ακτή Αρμενιστής, είτε η ακτή Κουτλουμουσίου, είτε η ακτή Ζωγράφου, το Porto Paradiso, το Πλατανίτσι, έχει δύο επιλογές καθόλου δελεαστικές: Είτε να πληρώσει ένα αντίτιμο στην είσοδο του camping ώστε να διέλθει μέσα από τις εγκαταστάσεις του και να φτάσει στην παραλία, είτε να αναζητήσει τα δύσβατα μονοπάτια - εάν υπάρχουν - και στα οποία σε πολλές περιπτώσεις έχουν τοποθετηθεί απαγορευτικές μπάρες και αλυσίδες και μετά από πεζοπορία χιλιομέτρων να προσεγγίσουν την ακτογραμμή.

Ποιες είναι ωστόσο οι αυστηρές διατάξεις του νόμου περί δημόσιας χρήσης του αιγιαλού και οι προϋποθέσεις που δίνει ο νόμος σχετικά με περιφράξεις ή εγκαταστάσεις που βρίσκονται σε επαφή με τις παραλίες;
Συγκεκριμένα σύμφωνα με τις παρακάτω διατάξεις ισχύει:- Από 14.3.1983 (ημερομηνία έναρξης ισχύος του ν. 1337/1983), σε περιοχές εκτός εγκεκριμένων σχεδίων πόλεων ή οικισμών προ του 1923 και σε ζώνη πλάτους 500 μ. από την ακτή ή την όχθη δημόσιων λιμνών (εκτός αν έχει ορισθεί μεγαλύτερο πλάτος ΖΟΕ κατά το άρθρο 183 δεν επιτρέπονται οι περιφράξεις.- Κατ' εξαίρεση των διατάξεων της παρ.3 επιτρέπονται οι περιφράξεις σε ζώνη πλάτους 500μ. από την ακτή ή την όχθη δημόσιας λίμνης για την προστασία των εξής καλλιεργειών ή ειδικών χρήσεων (όπως τουριστικών εγκαταστάσεων)- Δεν επιτρέπεται η περίφραξη ολόκληρου του γηπέδου στις καλλιέργειες ή ειδικές χρήσεις που αναφέρονται στη παράγραφο 8 του παρόντος. Σε κάθε περίπτωση επιβάλλεται να αφήνεται απερίφρακτο τμήμα γηπέδου πλάτους τριών (3) μ., τουλάχιστον στο ένα όριο του γηπέδου.-Σε περίπτωση που το πρόσωπο του γηπέδου το παράλληλο προς την ακτή είναι μεγαλύτερο ή ίσο με τριακόσια (300) μ. επιβάλλεται σε κάθε τμήμα γηπέδου που δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερο από 300 μ. να διακόπτεται η περίφραξη και να αφήνεται απερίφρακτο τμήμα του γηπέδου κάθετο προς την ακτή, πλάτους τουλάχιστον 3 μ.-Οι ακριβείς διαστάσεις, το ύψος και ο τρόπος κατασκευής των περιφράξεων ορίζονται από την κατά τόπους αρμόδια πολεοδομική υπηρεσία.

Ο νόμος κατά τη γνώμη μου είναι σαφής. Ακόμη και στην κατ’ εξαίρεση δυνατότητα μίας τουριστικής επιχείρησης να περιφράξει την ιδιοκτησία της σε απόσταση επαφής με τον αιγιαλό, πρέπει να διασφαλίζονται οι προϋποθέσεις για την ελεύθερη πρόσβαση στην παραλία, με οδούς κατάλληλου πλάτους. Δε νομιμοποιείται μία τουριστική εγκατάσταση να ιδιωτικοποιεί μία παραλία αποκλείοντας κάθε πρόσβαση σε αυτή! Τι συμβαίνει επομένως στην ανατολική ακτή της Σιθωνίας και γιατί το κράτος αλλά και όλοι εμείς οι πολίτες επιτρέπουμε τον αποκλεισμό, την πρόσβαση επί πληρωμή και με δήλωση στοιχείων ταυτότητας, τα συρματοπλέγματα σε επαφή με τις παραλίες; Τα camping κατά τη γνώμη μου μη βρίσκοντας αντιδράσεις από την πολιτεία και τους πολίτες σταδιακά επέβαλλαν αυτό το τετελεσμένο και πλέον έχουμε οδηγηθεί σε ένα αποτέλεσμα που θυμίζει τα απαράδεκτα φαινόμενα ιδιωτικού αποκλεισμού της ακτής του Αργοσαρωνικού στην Αθήνα.
Η κατάσταση αυτή πρέπει να αλλάξει. Να απαιτήσουμε το δικαίωμα στην ελεύθερη πρόσβαση. Να διεκδικήσουμε το αυτονόητο. Τα camping οφείλουν να πληρώνονται για να παρέχουν τις υπηρεσίες τους στους κατασκηνωτές, όχι για να εκμεταλλεύονται με αποκλειστικότητα τις ακτές της Σιθωνίας.

Στο θέμα αυτό θα υπάρξει συνέχεια… Κλείνω ωστόσο το κείμενο με μία προσωπική ανάμνηση όταν ένα χρόνο πριν στις αρχές του καλοκαιριού, περπάτησα την παραλία του Αρμενιστή έως την αριστερή άκρη στα βράχια. Περπατώντας παρατηρούσα την ανάπτυξη των τροχόσπιτων στην περιοχή Χ στο βόρειο τμήμα της παραλίας και την νέα περίφραξη που είχε τοποθετηθεί σε απόσταση ενός περίπου μέτρου από το βράχο αφήνοντας ένα δύσβατο στενό μονοπάτι ‘πρόσβασης’. Σκεφτόμουνα ήδη από τότε το ζήτημα αυτό και αξιολογούσα την απίστευτη ευρηματικότητα της επιχείρησης στην προσπάθεια αποκλεισμού κάθε δυνατότητας κάποιου να προσεγγίσει με ανεξάρτητο μέσο την παραλία.

Θυμήθηκα παλαιότερα, πριν ένα ή δύο χρόνια ότι δεν ήταν έτσι. Ότι υπήρχε ένας χωματόδρομος ικανού πλάτους που κατέληγε σε ένα μικρό αλλά ικανό χώρο στάθμευσης στα όρια της παραλίας. Ο κόσμος το χρησιμοποιούσε και τους θυμόμουνα με τις οικογένειές τους να παρκάρουν στην άκρη, με τις ομπρέλες, τις ψάθες και τα παγούρια με το νερό, να απολαμβάνουν ελεύθερα και δωρεάν το δώρο της φύσης.
Κάνοντας αυτές τις σκέψεις έφτασα τελικά στο όριο της παραλίας….H εικόνα που είδα με συγκλόνισε και αν και δεν είχα μηχανή να την αποτυπώσω, αποτυπώθηκε ανεξίτηλα στη μνήμη μου: Το συρματόπλεγμα της περίφραξης είχε επεκταθεί κάθετα στην παραλία και εισχωρούσε μερικά μέτρα μέσα στο νερό, διαχωρίζοντας τα δύο χιλιόμετρα ιδιωτικής πλέον παραλίας από μία λωρίδα δύο μέτρων ‘δημόσιας’ χρήσης στο όριο με το βράχο.

Στη σκέψη μου ήρθε ένα σύνθημα που διάβαζα παλιά στον τοίχο του πολυτεχνείου. ‘Δεν είναι που στέκονται αυτοί ψηλά….αλλά εμείς που είμαστε γονατιστοί. Ας ορθώσουμε το ανάστημά μας!’

Η ιστορία δύο πόλεων στο Δήμο Θεσσαλονίκης. Συγκρίνοντας το ιστορικό κέντρο με την περιοχή της οδού Γιαννιτσών

Οι κοινωνικές διαστάσεις των χωρικών προβλημάτων:
ΜΙΑ ΣΕΙΡΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ / No3
Παίρνοντας μία εναλλακτική πορεία κίνησης με το αυτοκίνητο, αναζητώντας μία θέση στάθμευσης στην περιοχή νότια του Σιδηροδρομικού Σταθμού ή στρίβοντας σε ένα από τα στενά που περιβάλλουν την οδό Γιαννιτσών βρισκόμαστε μπροστά σε μία αποκάλυψη: Μία δεύτερη Θεσσαλονίκη αποκαλύπτεται σε απόσταση 5 λεπτών από το ιστορικό κέντρο।
Μία νέα πόλη μέσα στην πόλη, ένα εγκαταλελειμμένο γκέτο κρυμμένο πίσω από το μέτωπο των κτιρίων της οδού Μοναστηρίου, μία ξεχασμένη αστική γειτονιά δίπλα από το ‘λαμπερό’ ιστορικό κέντρο της πόλης.

Η περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα από την οδό Μοναστηρίου και τη Δυτική είσοδο της πόλης, από το νέο εμπορικό κέντρο City Gate έως και τα Δικαστήρια αποκαλύπτει στον επισκέπτη του μία εικόνα απρόσμενης εγκατάλειψης, υποβάθμισης και πλήρους απουσίας αστικού σχεδιασμού και προδιαγραφών. Τη στιγμή που ο Δήμαρχος ‘ανασχεδιάζει’ συνεχώς το ιστορικό κέντρο ‘ανακατασκευάζοντας’ τα πεζοδρόμια της Μητροπόλεως και της Τσιμισκή και ‘αναπλάθοντας’ το παραλιακό μέτωπο αντικαθιστώντας το χυτό δάπεδο με γαρμπιλομπετόν (!) μερικές εκατοντάδες μέτρα πιο δυτικά και πάντα εντός του Δήμου Θεσσαλονίκης, η κίνηση του πεζού, της μητέρας με το καρότσι, του αναπήρου, είναι απλά ανέφικτη. Τα πεζοδρόμια πλάτους το πολύ ενός μέτρου είναι σπασμένα και σε πολλά σημεία απουσιάζουν πλήρως, αυθαίρετες κατασκευές όπως ράμπες και σκαλοπάτια καθιστούν αδύνατη τη διέλευση, στους δρόμους επικρατεί αναρχία, η παράνομη στάθμευση δε συγκινεί κανέναν δημοτικό αστυνόμο ο οποίος αγνοεί ακόμη και την ύπαρξη αυτής της περιοχής. Πρόκειται για μία περιοχή εμπορικών κυρίως δραστηριοτήτων, με έντονη παρουσία συνεργείων αυτοκινήτων, χονδρεμπορίου ρούχων από τους χαρακτηριστικούς κινέζους μικροκαταστηματάρχες, σε ορισμένα σημεία οίκων ανοχής αλλά και δημοσίων υπηρεσιών। Για μία περιοχή όπου η τεράστια επένδυση του εμπορικού κέντρου City Gate προσέλκυσε μεγαλοεργολάβους που ανέγειραν τεράστια πολυόροφα συγκροτήματα κατοικιών, αλλά που αυτήν τη στιγμή η ποιότητα ζωής βρίσκεται στο επίπεδο μηδέν.






Πρόκειται για μία περιοχή αντιφατική, ανομοιογενή που μοιάζει να ζει στους δικούς της ρυθμούς, με τους δικούς της κανόνες, αφήνοντας την καλή κοινωνία της πόλης να την προσπερνά και να την αγνοεί επιδεικτικά σαν να μην υπήρχε. Αναρωτιέμαι πραγματικά: Οι υπηρεσίες του Δήμου Θεσσαλονίκης, η διεύθυνση πρασίνου και αρχιτεκτονικού την έχουν άραγε στα τοπογραφικά τους ? Τα συνεργεία καθαρισμού και οδοποιίας, τα συνεργεία που εργάζονται πυρετωδώς στο ιστορικό κέντρο κλαδεύοντας τα δέντρα και αλλάζοντας τα άσπρα πλακάκια των πεζοδρομίων με νέα άλλων αποχρώσεων έχουν περάσει ποτέ από αυτά τα ξεχασμένα στενά? Αλλά για πoιο λόγο να αναρωτιέται κανείς? Θα έπρεπε άραγε ο Δήμος να ξοδέψει έστω και ένα μέρος των πανάκριβων δημοτικών τελών του για να περπατούν με ασφάλεια τα παιδιά των κινέζων μεταναστών? Για να βαδίζουν σε καθαρούς δρόμους οι ασήμαντοι εργαζόμενοι των συνεργείων αυτοκινήτων? Για να έχουν πράσινο, πλατείες και διαβάσεις οι αθίγγανοι και οι λίγες οικογένειες χαμηλών εισοδημάτων που κατοικούν στην περιοχή? Προς Θεού! Τι ανόητη σκέψη………

Δυστυχώς η πραγματικότητα είναι αμείλικτη. Πέρασα πρόσφατα με μία φωτογραφική μηχανή προσπαθώντας να καταγράψω την τραγωδία αυτής της ξεχασμένης πόλης – μίας πόλης σιωπηλής που υπομένει την εγκατάλειψη θεωρώντας την αυτονόητη, χωρίς να ξέρει ότι έχει δικαίωμα να διεκδικήσει και αυτή ένα μερίδιο των περίφημων αναπλάσεων και μελετών, ένα μερίδιο από τα δημοτικά τέλη που και αυτή πληρώνει. Να διεκδικήσει τουλάχιστον την αξιοπρέπεια που αυτό το κράτος και η τοπική αυτοδιοίκηση της αφαιρεί χωρίς λόγο και αιτία। Εκτός και αν αποτελεί λόγο εγκατάλειψης μίας γειτονιάς το γεγονός ότι βρίσκεται έξω από το πεδίο κίνησης των εχόντων και κατεχόντων της περίλαμπρης πόλης μας…

Η αυθαίρετη αστικοποίηση στην Ελλάδα: Η άλλη όψη ενός γνωστού προβλήματος και η περίπτωση των Δυτικών συνοικιών της Θεσσαλονίκης

Οι κοινωνικές διαστάσεις των χωρικών προβλημάτων:ΜΙΑ ΣΕΙΡΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ /ΚΕΙΜΕΝΟ Νο2

Είναι ευρύτατα γνωστή η προβληματική διαδικασία ανάπτυξης των πόλεων της Ελλάδας και κυρίως των περαστικών περιοχών που περιβάλλουν τους κεντρικούς αστικούς πυρήνες. Περιοχές παράνομης και αυθαίρετης αστικοποίησης, με ανέγερση κατοικιών σε εκτάσεις εκτός σχεδίου, απουσία υποδομών και κοινόχρηστων χώρων εντοπίζονται στις παρυφές κάθε σχεδόν μεγάλης ελληνικής πόλης και ιδιαίτερα στις μητροπολιτικές περιοχές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Το πρόβλημα θεωρείται γνωστό και εξίσου γνωστή θεωρείται η ιστορική διαδικασία μέσα από την οποία αυτό προέκυψε. Συνήθως ωστόσο η διαδικασία αυτή συνοψίζεται με αναφορά στη μαζική προσέλευση πολιτικών προσφύγων από τις περιοχές της Μικράς Ασίας, τη μετανάστευση πληθυσμού από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα σε αναζήτηση εργασίας και την παράλληλη ανοχή που έδειξε το κράτος στην ανέγερση αυθαιρέτων λόγω μικροπολιτικών συμφερόντων και αδυναμίας επιβολής του νόμου.
Εδώ προσπαθούμε να εξετάσουμε μία άλλη λιγότερο γνωστή όψη του προβλήματος, η οποία σχετίζεται με τον αγώνα των χαμηλόμισθων κοινωνικών στρωμάτων και της εργατικής τάξης στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα για την επίλυση των κοινωνικών και οικονομικών αδικιών του συστήματος. Όπως έχει διατυπωθεί στο σημαντικό έργο της Λ. Λεοντίδου ‘Πόλεις της Σιωπής’ μία άλλη ερμηνεία του ζητήματος μπορεί να υπάρξει, αυτή δηλαδή που υποστηρίζει ότι η αυθόρμητη εγκατάσταση πληθυσμού χαμηλών κοινωνικών τάξεων στην περιφέρεια των αστικών περιοχών αποτέλεσε μία έκφραση του αγώνα των λαϊκών στρωμάτων για κοινωνική δικαιοσύνη. Μέσα στις εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες εκείνης της περιόδου η επιλογή της παρανομίας μπορεί να θεωρηθεί ως μία έκφραση διεκδίκησης.
Είναι σαφές εξάλλου ότι οι κυβερνήσεις εκείνης της περιόδου έδειξαν ανοχή, βλέποντας και οι ίδιες την αυθαίρετη δόμηση ως ένα μέσο εκτόνωσης της πολιτικής και κοινωνικής κρίσης που δημιουργούσε η ανικανότητα της να επιλύσει το στεγαστικό πρόβλημα. Το κράτος προτίμησε τη λύση μίας αυτοοργάνωσης των αυθαίρετων περιοχών, απορρίπτοντας κάθε δική του ευθύνη για την οργάνωση και το σχεδιασμό των περιοχών κατοικίας για τα εργατικά στρώματα. Η κατάκτηση επομένως των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων δεν έλυσε ουσιαστικά το πρόβλημα καθώς λειτούργησε ως γενέτειρα πολλαπλών προβλημάτων τα οποία γίνονται αισθητά ακόμη και σήμερα.
Οι δυτικές συνοικίες της Θεσσαλονίκης αποτελούν το κατεξοχήν παράδειγμα περιοχών που αναπτύχθηκαν αυθαίρετα δίχως καμία επέμβαση και σχεδιασμό από την πολιτεία, ένα σύστημα περιαστικών αυθαίρετων συνοικισμών που σταδιακά συνενώθηκαν σε ένα πυκνοδομημένο σύνολο. Η ανταπόκριση της πολιτείας στο μακροχρόνιο αίτημα της ένταξης των περιοχών αυτών στο σχέδιο πόλης υπήρξε πολύ καθυστερημένη σε αναντιστοιχία με τις περιοχές του ανατολικού τομέα όπου οι επεκτάσεις του σχεδίου προχώρησαν με γρηγορότερους ρυθμούς. Τα προβλήματα των δυτικών περιοχών εντάθηκαν με τη πλήρη απουσία προδιαγραφών για τη χωροθέτηση της βιοτεχνίας και άλλων χρήσεων γης που είναι ασύμβατες με την κατοικία, την ανεπάρκεια των υποδομών και των δημόσιων χώρων. Η περιβαλλοντική υποβάθμιση, η μόλυνση του αέρα και του εδάφους, η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής υπήρξε αναπόφευκτη. Η πολιτεία έστρεψε την πλάτη στα προβλήματα, αγνόησε επιδεικτικά τις ανάγκες αυτών των περιοχών εντείνοντας μάλιστα την αρνητική κατάσταση με λανθασμένες χωροθετικές επιλογές.
Αυτή είναι επομένως η άλλη όψη του προβλήματος της αυθαίρετης αστικοποίησης: Μία οπτική η οποία προβάλλει τις ευθύνες του κράτους όχι όμως λόγω της ανοχής στην αυθαίρετη δόμηση αλλά λόγω της πλήρους αδυναμίας του να επιλύσει τα στεγαστικά και κοινωνικά προβλήματα. Όχι λόγω της ένταξης αυτών των περιοχών στο σχέδιο πόλης αλλά λόγω της χαρακτηριστικής αδιαφορίας του για την πολεοδομική και οικιστική τους οργάνωση και τον ανασχεδιασμό. Μία οπτική που αντί να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι φταίνε οι πολίτες για την απαράδεκτη κατάσταση αυτών των αστικών περιοχών στέλνει ένα δριμύ κατηγορώ στην πολιτεία για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Οι δυτικές συνοικίες της Θεσσαλονίκης και οι αντίστοιχες περιοχές άλλων ελληνικών πόλεων αποτελούν πρωτίστως ένα ιστορικό παράδειγμα και ένα πεδίο κοινωνικής πάλης και όχι όπως έχει επικρατήσει να θεωρείται μία ιστορία αυθαιρεσίας και παρανομίας.
Πρέπει να διευκρινίσω ωστόσο ένα κρίσιμο σημείο. Η αυθαίρετη δόμηση μπορεί να ξεκίνησε ως διεκδίκηση από τις χαμηλές κοινωνικές τάξεις αλλά σταδιακά μετατράπηκε σε γενικό κανόνα για το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτής της γενικής τάσης αποτέλεσε η μαζική ανέγερση αυθαίρετων εξοχικών κατοικιών σε όλες τις περιοχές της χώρας. Σε αυτήν την περίπτωση προφανώς δεν υπήρξε κοινωνική διεκδίκηση αλλά καθαρή κερδοσκοπία που προερχόταν ακόμη και από ομάδες πληθυσμού με υψηλά εισοδήματα. Μέσα στη μαζική λογική της αυθαίρετης δόμησης πολλοί βρήκαν την ευκαιρία να αυξήσουν τα κέρδη τους αδιαφορώντας για τις οποιεσδήποτε μεταγενέστερες συνέπειες.
Συμπερασματικά επομένως διαπιστώνεται η κοινωνική διάσταση του προβλήματος της αυθαίρετης αστικοποίησης των ελληνικών πόλεων. Κοινωνικοπολιτικά είναι επομένως τα αίτια αλλά και η επίλυση των πολυάριθμων προβλημάτων αυτών των περιοχών που παραμένουν έντονα ακόμη και σήμερα. Ο χώρος της πόλης είναι ένα τεράστιο πεδίο κοινωνικής διεκδίκησης και όχι ένα ουδέτερο ζήτημα το οποίο μπορούμε να διαχειριστούμε χωρίς αναφορά στις έντονες κοινωνικές αντιθέσεις.

H διαπλάτυνση της οδού Λαγκαδά στη Θεσσαλονίκη - Ένα έγκλημα χωρίς τιμωρία

Οι κοινωνικές διαστάσεις των χωρικών προβλημάτων:
ΜΙΑ ΣΕΙΡΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ /ΚΕΙΜΕΝΟ Νο1

Πρόσφατη είναι η κατακραυγή της τοπικής κοινωνίας της Πολίχνης για το θάνατο 17χρονης μαθήτριας που παρασύρθηκε από φορτηγό στο ύψος της αερογέφυρας στην οδό Λαγκαδά। Οι πολίτες κατήγγειλαν την έλλειψη φωτεινού σηματοδότη στο σημείο η οποία σε συνδυασμό με τις υψηλές ταχύτητες που αναπτύσσουν τα οχήματα καθιστά εξαιρετικά επικίνδυνο το σημείο.

Ας επιχειρήσουμε ωστόσο μία δεύτερη ανάγνωση του προβλήματος προσπαθώντας να αναδείξουμε τις λανθασμένες σχεδιαστικές επιλογές της πρόσφατης διαπλάτυνσης της οδού, ενός έργου πολυδιαφημισμένου και πολυδάπανου।
Η οδός Λαγκαδά είναι η βασική οδική αρτηρία όλης της Βορειοδυτικής Θεσσαλονίκης καθώς συνδέει τον Βαρδάρη με την εσωτερική και εξωτερική περιφερειακή। Μπορεί να θεωρηθεί ως κόμβος σύνδεσης των πολυπληθών συνοικιών της Νεάπολης, Σταυρούπολης και Πολίχνης καθώς κυριολεκτικά τις διασχίζει και τις συνδέει με το κέντρο της πόλης। Εκατέρωθεν της οδού συγκεντρώνεται μεγάλος όγκος εμπορικών δραστηριοτήτων, πολιτιστικά και διοικητικά κτίρια, το προς απόδοση στους πολίτες στρατόπεδο Παύλου Μελά। Ο αριθμός των διερχόμενων αυτοκινήτων ιδιαίτερα τις ώρες αιχμής είναι εξαιρετικά μεγάλος αλλά εξίσου μεγάλος είναι και ο όγκος των πεζών που διασχίζουν το δρόμο, χρησιμοποιούν τη δημόσια συγκοινωνία, κινούνται στα πεζοδρόμια, τις πλατείες και τους κοινόχρηστους χώρους. Η διαπλάτυνση και αναβάθμιση της οδού αναγνωρίστηκε ως μία ανάγκη από τους Δήμους, την πολιτεία και τους πολίτες.
Το τελικό έργο ωστόσο προξενεί περισσότερα προβλήματα από αυτά που κλήθηκε να επιλύσει: Ο δρόμος διαμορφώθηκε με τρεις πλατιές λωρίδες κίνησης αυτοκινήτων, παράπλευρους βοηθητικούς δρόμους για την εξυπηρέτηση των καταστημάτων, και υψηλό διαχωριστικό στηθαίο από οπλισμένο σκυρόδεμα. Τα πεζοδρόμια παρέμειναν στενά και
καμία πρόβλεψη δεν έγινε για τη καλύτερη χωροθέτηση των στάσεων λεωφορείων, τη διευκόλυνση της διέλευσης των πεζών, τη μείωση της ταχύτητας των οχημάτων. Ως αποτέλεσμα αντί το έργο να δώσει έμφαση σε ένα σχεδιασμό προς όφελος των πολιτών των όμορων Δήμων, τη βελτιστοποίηση της δημόσιας συγκοινωνίας και τη γενικότερη αναβάθμιση της υποβαθμισμένης και άναρχα δομημένης περιοχής, δημιούργησε έναν αυτοκινητόδρομο ταχείας κυκλοφορίας που διέρχεται μέσα από μία κατοικημένη περιοχή με πληθυσμό 300.000 περίπου κατοίκων! Οι φωτεινοί σηματοδότες που διακόπτουν την κυκλοφορία είναι ανεπαρκείς σε αριθμό και διάρκεια και περιορίζονται σε ένα μόνο τμήμα της οδού καθώς από το σημείο πριν την αερογέφυρα και μετά καταργούνται. Τα αυτοκίνητα σε αυτό το σημείο αλλά στα σημεία ανάμεσα από τους σηματοδότες αναπτύσσουν ταχύτητες που αγγίζουν τα 100 χιλιόμετρα την ώρα εκμεταλλευόμενα το πλάτος της οδού και την έλλειψη διασταυρώσεων. Τα αποτελέσματα δεν άργησαν να φανούν και το τραγικό ατύχημα της νεαρής μαθήτριας ήρθε ως άμεση συνέπεια ενός λανθασμένου σχεδιασμού.
Θέτω επομένως τα ερώτηματα: Είναι τυχαία αυτή η απόλυτη έλλειψη ευαισθησίας σε ζητήματα ποιότητας ζωής των κατοίκων της περιοχής που περιβάλλει την οδό Λαγκαδά; Είναι τυχαία η προτεραιότητα που δόθηκε στους διερχόμενους οδηγούς και όχι στους πολίτες που βιώνουν το χώρο στην καθημερινότητα τους; Είναι τυχαία η μηδενική αναβάθμιση της ποιότητας του δημόσιου χώρου που περιβάλλει το δρόμο, των πεζοδρομίων και των διασταυρώσεων; Σημειώνω ότι σε κανένα άλλο σημείο της Θεσσαλονίκης εντός του συμπαγούς αστικού ιστού δεν έχει σχεδιαστεί δρόμος με τόσο ευνοϊκές για το αυτοκίνητο ρυθμίσεις και τόσο μεγάλη έλλειψη προδιαγραφών για την κίνηση του πεζού। Ακόμη και η οδός Εγνατία που διασχίζει τον ανατολικό τομέα έχει νησίδα πρασίνου που επιτρέπει την τμηματική διέλευση πεζών, μεγαλύτερη συχνότητα φωτεινών σηματοδοτών και αισθητά μικρότερες ταχύτητες। Είναι γνωστή η μεγάλη διαμαρτυρία η οποία έγινε πρόσφατα με την πρόθεση διαπλάτυνσης της παραλιακής λεωφόρου με την κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας η οποία αφορούσε τον αποκλεισμό των πολιτών από την παραλία. Πόσο έντονη θα έπρεπε να είναι η διαμαρτυρία για το κατασκευασμένο έργο της Λαγκαδά που αποκλείει την επικοινωνία ολόκληρων Δήμων με εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκους; Τελικά στόχος του έργου είναι απλώς η διευκόλυνση των διερχόμενων οδηγών ή παράλληλη αναβάθμιση της πλέον υποβαθμισμένης περιοχής της πόλης;
Όλα αυτά δεν είναι δυστυχώς τυχαία και βασίζονται στο ότι η υποβάθμιση των Δυτικών συνοικιών είναι συνειδητή και σχεδιασμένη. Θα περίμενε κανείς σε ένα έργο της περιόδου 2006 – 2007 την αυστηρή τήρηση προδιαγραφών ασφαλείας και ποιότητας. Δυστυχώς δεν υπάρχουν παντού τα ίδια μέτρα και σταθμά. Η μετακίνηση με ιδιωτικά μέσα και η αναβάθμιση ορισμένων μόνο προνομιακών τομέων της πόλης είναι η πάγια λογική του σχεδιασμού που εφαρμόζεται. Είχα ακούσει πριν από ένα χρόνο ένα δημοσιογράφο να παρομοιάζει το έργο της Λαγκαδά με το γεφύρι της Άρτας λόγω του μεγάλου χρονικού διαστήματος που πήρε να ολοκληρωθεί. Φαίνεται πως τώρα το έργο απέκτησε το δικό του φόρο αίματος. Μόνο που αυτήν τη φορά δεν ήταν η γυναίκα του πρωτομάστορα που αναφέρει ο λαϊκός μύθος. Ήταν μία απλή νεαρή μαθήτρια των εργατικών προαστίων…….