Ο Mike Davis στο καταπληκτικό έργο του ‘City of Quartz’, υποστηρίζει ότι προκειμένου να ανιχνεύσουμε το μέλλον ενός αστικού χώρου και της κοινωνίας του (στην προκειμένη περίπτωση του Λος Άντζελες στο οποίο αναφέρεται το έργο του) πρέπει να ‘ανασκάψουμε’ το παρελθόν της। Και αναφερόμενος στο παρελθόν εστιάζει κυρίως στο σύνολο των πολιτικών και κοινωνικοοικονομικών σχέσεων και τον τρόπο που αυτά επηρεάζουν το χώρο.
Θα ήθελα σε αυτό το κείμενο να εκφράσω μία βαθιά πεποίθηση μου η οποία ενδεχομένως μπορεί να γίνει αντιληπτή με μία δεύτερη ανάγνωση των προηγούμενων απόψεων μου αλλά θα ήταν σημαντικό να καταστεί απόλυτα σαφής: Ο χώρος είναι παράγωγο της κοινωνίας και η κοινωνία χαρακτηρίζεται από μία διαρκή σύγκρουση κοινωνικών ομάδων ή τάξεων (όπως θα επισήμαινε μία μαρξιστική ανάλυση). Τα προβλήματα που εμφανίζονται στο χώρο δεν είναι ουδέτερα, δεν έχουν μία ανεξάρτητη περιβαλλοντική διάσταση – είναι προϊόν των κοινωνικών προβλημάτων, διεκδικήσεων, συγκρούσεων και συμβιβασμών. Ταυτόχρονα όμως είναι γενέτειρα νέων προβλημάτων καθώς ο χώρος αποτελεί το πεδίο αναπαραγωγής και ενίσχυσης των κοινωνικών ανισοτήτων του καπιταλιστικού συστήματος.
Αυτά που αναφέρω εδώ δεν είναι θεωρητικές φλυαρίες ούτε αιρετικές απόψεις κάποιου πολεοδόμου με αριστερές πολιτικές πεποιθήσεις. Αποτελούν τη θεωρητική βάση μία ολόκληρης θεωρητικής σχολής της αστικής γεωγραφίας που είναι ευρέως γνωστή ως ‘radical geography’ και επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τις νεότερες μεταμοντέρνες προσεγγίσεις που κυριαρχούν σήμερα στην επιστημονική ατζέντα. Μελετητές του μεγέθους του David Harvey, του Richard Peet, της Doreen Massey, του Mike Davis και του Edward Soja ανέπτυξαν ένα τεράστιο έργο ανάλυσης της διαλεκτικής σχέσης χώρου και κοινωνίας. Παράλληλα πρόκειται για μία σχέση που μπορούμε να την αντιληφθούμε γύρω μας σε κάθε επίπεδο. Εάν αναγνώσουμε προσεκτικά το χώρο και τα προβλήματα του, τις αποφάσεις που λαμβάνονται ή τις ενέργειες που πραγματοποιούνται ή δε πραγματοποιούνται θα διαπιστώσουμε στο βάθος τις ίδιες της αντιφάσεις και ανισότητες της σημερινής κοινωνίας και θα κατανοήσουμε ότι τα χωρικά προβλήματα είναι πρωτίστως πολιτικά.
Αυτή η θεώρηση των πραγμάτων έρχεται σε αντίθεση με την αντίληψη την οποία αντιλαμβάνομαι ότι έχει ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας και σύμφωνα με την οποία τα χωρικά προβλήματα δεν έχουν έντονο ιδεολογικό πρόσημο. Στις πρόσφατες δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές παρακολούθησα δεκάδες συνεντεύξεις υποψήφιων Δημάρχων όλων των παρατάξεων διαπιστώνοντας ότι στην πλειοψηφία τους είχαν κοινούς στόχους ως προς τα προβλήματα των Δήμων τους, τα οποία αναγνώριζαν ως αυτονόητα και χωρίς πολιτικές προεκτάσεις και τα οποία παρουσίαζαν χωρίς καμιά πολιτική ανάλυση. Παρόμοια υπήρξε η παρέμβαση με τις ερωτήσεις και τα αιτήματα από τους πολίτες και του δημοσιογράφους: Το αποχετευτικό δίκτυο, ο νέος δρόμος, η συγκομιδή των απορριμμάτων, οι επεκτάσεις του σχεδίου και οι όροι δόμησης. Όλες οι παρατάξεις έδιναν την εντύπωση να έχουν τον ίδιο ουδέτερο στόχο, τα ίδια ουδέτερα προβλήματα.
Όμως ο χώρος δεν είναι ουδέτερος. Παράγει και αναπαράγει τις ανισότητες, διευρύνει ή αμβλύνει τις κοινωνικές διαφορές, συνδέεται αλληλένδετα με το συνολικό πολιτικό σύστημα και τις επιλογές του. Πρέπει να αρχίζουμε να σκεπτόμαστε βαθύτερα. Πρέπει να αποκαλύπτουμε τη πηγή του προβλήματος και όχι τις επιφανειακές εκφράσεις του. Ας αναρωτηθούμε αν η υποβάθμιση των Δυτικών συνοικιών της Θεσσαλονίκης είναι πρόβλημα που προέκυψε και μπορεί να λυθεί με ουδέτερα πολιτικά κριτήρια. Ας αναρωτηθούμε αν η χωροθέτηση όλων των εγκαταστάσεων που ρυπαίνουν το περιβάλλον της δυτικής περαστικής ζώνης έγινε με ‘ουδέτερες’ αποφάσεις ενός επιστήμονα της χωροταξίας. Ας αναρωτηθούμε αν τα τοξικά της ΔΙΑΝΑ παραμένουν για δεκαετίες στις δυτικές συνοικίες λόγω της αδιαφορίας ενός δημάρχου ή εξαιτίας ενός συνολικού πολιτικού συστήματος. Ας αναρωτηθούμε για ποιους λόγους αντί να επιβάλλεται απαγόρευση της διέλευσης αυτοκινήτων από το κέντρο της πόλης όταν οι ατμοσφαιρικοί ρύποι αγγίζουν τα όρια συναγερμού, ακούμε προτάσεις για ‘επιβολή διοδίων’, ένα μέτρο καθαρά άδικο κοινωνικά που στοχεύει στον αποκλεισμό της κυκλοφορίας συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Ας αναρωτηθούμε το λόγο για τον οποίο δεν πραγματοποιούνται έλεγχοι στις βιομηχανίες και βιοτεχνίες για την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων, το λόγο για τον οποίο δε συλλαμβάνονται ποτέ οι εμπρηστές και οι μεγάλοι καταπατητές των δασικών εκτάσεων, το λόγο για τον οποίο δεν πληρώνονται τα πρόστιμα για τις παρανομίες των εργολάβων, το λόγο για τον οποίο επί δεκαετίες μερικές δεκάδες επιχειρήσεις κατέστρεφουν ανενόχλητες την Κορώνεια.
Όποιος πιστεύει ότι τα χωρικά προβλήματα είναι ουδέτερα ή δεν έχει προχωρήσει τη θεωρητική του ανάλυση βαθύτερα ή παραπλανά σκοπίμως τον εαυτό του για να μη βλέπει την αλήθεια. Εγώ θα προσπαθήσω από αυτό το blog να ανοίξω νέους ορίζοντες στη σκέψη μας, να προχωρήσω βαθύτερα και να αποκαλύψω το αυτό το προσωπείο της ουδετερότητας. Ποιος είναι μαζί μου ?
Θα ήθελα σε αυτό το κείμενο να εκφράσω μία βαθιά πεποίθηση μου η οποία ενδεχομένως μπορεί να γίνει αντιληπτή με μία δεύτερη ανάγνωση των προηγούμενων απόψεων μου αλλά θα ήταν σημαντικό να καταστεί απόλυτα σαφής: Ο χώρος είναι παράγωγο της κοινωνίας και η κοινωνία χαρακτηρίζεται από μία διαρκή σύγκρουση κοινωνικών ομάδων ή τάξεων (όπως θα επισήμαινε μία μαρξιστική ανάλυση). Τα προβλήματα που εμφανίζονται στο χώρο δεν είναι ουδέτερα, δεν έχουν μία ανεξάρτητη περιβαλλοντική διάσταση – είναι προϊόν των κοινωνικών προβλημάτων, διεκδικήσεων, συγκρούσεων και συμβιβασμών. Ταυτόχρονα όμως είναι γενέτειρα νέων προβλημάτων καθώς ο χώρος αποτελεί το πεδίο αναπαραγωγής και ενίσχυσης των κοινωνικών ανισοτήτων του καπιταλιστικού συστήματος.
Αυτά που αναφέρω εδώ δεν είναι θεωρητικές φλυαρίες ούτε αιρετικές απόψεις κάποιου πολεοδόμου με αριστερές πολιτικές πεποιθήσεις. Αποτελούν τη θεωρητική βάση μία ολόκληρης θεωρητικής σχολής της αστικής γεωγραφίας που είναι ευρέως γνωστή ως ‘radical geography’ και επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τις νεότερες μεταμοντέρνες προσεγγίσεις που κυριαρχούν σήμερα στην επιστημονική ατζέντα. Μελετητές του μεγέθους του David Harvey, του Richard Peet, της Doreen Massey, του Mike Davis και του Edward Soja ανέπτυξαν ένα τεράστιο έργο ανάλυσης της διαλεκτικής σχέσης χώρου και κοινωνίας. Παράλληλα πρόκειται για μία σχέση που μπορούμε να την αντιληφθούμε γύρω μας σε κάθε επίπεδο. Εάν αναγνώσουμε προσεκτικά το χώρο και τα προβλήματα του, τις αποφάσεις που λαμβάνονται ή τις ενέργειες που πραγματοποιούνται ή δε πραγματοποιούνται θα διαπιστώσουμε στο βάθος τις ίδιες της αντιφάσεις και ανισότητες της σημερινής κοινωνίας και θα κατανοήσουμε ότι τα χωρικά προβλήματα είναι πρωτίστως πολιτικά.
Αυτή η θεώρηση των πραγμάτων έρχεται σε αντίθεση με την αντίληψη την οποία αντιλαμβάνομαι ότι έχει ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας και σύμφωνα με την οποία τα χωρικά προβλήματα δεν έχουν έντονο ιδεολογικό πρόσημο. Στις πρόσφατες δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές παρακολούθησα δεκάδες συνεντεύξεις υποψήφιων Δημάρχων όλων των παρατάξεων διαπιστώνοντας ότι στην πλειοψηφία τους είχαν κοινούς στόχους ως προς τα προβλήματα των Δήμων τους, τα οποία αναγνώριζαν ως αυτονόητα και χωρίς πολιτικές προεκτάσεις και τα οποία παρουσίαζαν χωρίς καμιά πολιτική ανάλυση. Παρόμοια υπήρξε η παρέμβαση με τις ερωτήσεις και τα αιτήματα από τους πολίτες και του δημοσιογράφους: Το αποχετευτικό δίκτυο, ο νέος δρόμος, η συγκομιδή των απορριμμάτων, οι επεκτάσεις του σχεδίου και οι όροι δόμησης. Όλες οι παρατάξεις έδιναν την εντύπωση να έχουν τον ίδιο ουδέτερο στόχο, τα ίδια ουδέτερα προβλήματα.
Όμως ο χώρος δεν είναι ουδέτερος. Παράγει και αναπαράγει τις ανισότητες, διευρύνει ή αμβλύνει τις κοινωνικές διαφορές, συνδέεται αλληλένδετα με το συνολικό πολιτικό σύστημα και τις επιλογές του. Πρέπει να αρχίζουμε να σκεπτόμαστε βαθύτερα. Πρέπει να αποκαλύπτουμε τη πηγή του προβλήματος και όχι τις επιφανειακές εκφράσεις του. Ας αναρωτηθούμε αν η υποβάθμιση των Δυτικών συνοικιών της Θεσσαλονίκης είναι πρόβλημα που προέκυψε και μπορεί να λυθεί με ουδέτερα πολιτικά κριτήρια. Ας αναρωτηθούμε αν η χωροθέτηση όλων των εγκαταστάσεων που ρυπαίνουν το περιβάλλον της δυτικής περαστικής ζώνης έγινε με ‘ουδέτερες’ αποφάσεις ενός επιστήμονα της χωροταξίας. Ας αναρωτηθούμε αν τα τοξικά της ΔΙΑΝΑ παραμένουν για δεκαετίες στις δυτικές συνοικίες λόγω της αδιαφορίας ενός δημάρχου ή εξαιτίας ενός συνολικού πολιτικού συστήματος. Ας αναρωτηθούμε για ποιους λόγους αντί να επιβάλλεται απαγόρευση της διέλευσης αυτοκινήτων από το κέντρο της πόλης όταν οι ατμοσφαιρικοί ρύποι αγγίζουν τα όρια συναγερμού, ακούμε προτάσεις για ‘επιβολή διοδίων’, ένα μέτρο καθαρά άδικο κοινωνικά που στοχεύει στον αποκλεισμό της κυκλοφορίας συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Ας αναρωτηθούμε το λόγο για τον οποίο δεν πραγματοποιούνται έλεγχοι στις βιομηχανίες και βιοτεχνίες για την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων, το λόγο για τον οποίο δε συλλαμβάνονται ποτέ οι εμπρηστές και οι μεγάλοι καταπατητές των δασικών εκτάσεων, το λόγο για τον οποίο δεν πληρώνονται τα πρόστιμα για τις παρανομίες των εργολάβων, το λόγο για τον οποίο επί δεκαετίες μερικές δεκάδες επιχειρήσεις κατέστρεφουν ανενόχλητες την Κορώνεια.
Όποιος πιστεύει ότι τα χωρικά προβλήματα είναι ουδέτερα ή δεν έχει προχωρήσει τη θεωρητική του ανάλυση βαθύτερα ή παραπλανά σκοπίμως τον εαυτό του για να μη βλέπει την αλήθεια. Εγώ θα προσπαθήσω από αυτό το blog να ανοίξω νέους ορίζοντες στη σκέψη μας, να προχωρήσω βαθύτερα και να αποκαλύψω το αυτό το προσωπείο της ουδετερότητας. Ποιος είναι μαζί μου ?
No comments:
Post a Comment