Προβλήματα και προοπτικές στο Δέλτα του Πηνειού: Σε αναζήτηση μίας περιβαλλοντικής ισορροπίας

Εικ।1 Το πλέγμα υγροβιότοπων στο Δέλτα Πηνειού που διεισδύει στο οικιστικό παραθαλάσσιο μέτωπο ανάμεσα στο Στόμιο και τους Ν.Πόρους.

Με τον όρο Δέλτα του Πηνειού αντιλαμβανόμαστε μία περιοχή σημαντική ευρύτερη από αυτήν των εκβολών της κοίτης του μεγαλύτερου ποταμού της Θεσσαλίας: Το υγρό στοιχείο πριν συναντήσει το Αιγαίο Πέλαγος διακλαδίζεται και επεκτείνεται, διεισδύει στις εκτάσεις της αγροτικής γης και τους οικισμούς, δημιουργώντας ένα υδάτινο πλέγμα υδροβιοτόπων. Η άμεση συσχέτιση της περιοχής με τους ορεινούς όγκους του Ολύμπου και του Κισάβου αλλά και με την κοιλάδα των Τεμπών τονίζει περαιτέρω την τεράστια γεωγραφική και περιβαλλοντική σημασία του.
Ο διπλός χαρακτήρας ωστόσο της περιοχής ως υδροβιότοπου μέρος του οποίου προστατεύεται από το δίκτυο Natura 2000 (Το Δίκτυο Natura 2000 αποτελεί ένα Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο περιοχών, οι οποίες φιλοξενούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών που είναι σημαντικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Ελλάδα έχει χαρακτηρίσει σήμερα 151 Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και 239 Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) ) και ως περιοχής τουριστικής ανάπτυξης αποτελεί τη πηγή μίας σειράς προβλημάτων και προβάλλει έντονα την ανάγκη σχεδιασμού για την επίτευξη μίας περιβαλλοντικής ισορροπίας.
Βασικά οικιστικά κέντρα της περιοχής είναι οι παραλιακοί οικισμοί Στόμιο, Αλεξανδρινή, Καστρί Λουτρό, Μεσάγγαλα και Νέοι Πόροι (με σειρά από Νότο προς Βορρά). Οι οικισμοί αυτοί με εξαίρεση ίσως το Στόμιο αποτελούν περιοχές πρόσφατης οικιστικής ανάπτυξης και χαρακτηρίζονται από παραθεριστικές κατοικίες και τουριστικά καταλύματα. Η ιστορία της ανάπτυξής τους φανερώνει μία άναρχη διαδικασία δόμησης, με μεγάλο ποσοστό αυθαίρετων κτισμάτων, πλήρη απουσία σχεδιασμού και περιβαλλοντικής προστασίας. Το πρόβλημα όπως είναι κατανοητό εστιάζεται κατά μήκος της ακτογραμμής όπου το πλέγμα των υδροβιότοπων συναντά τη θάλασσα και όπου η παραποτάμια βλάστηση και το οικοσύστημα της συνδυάζεται με τις πλατιές αμμώδεις παραλίες και τους παραθεριστικούς οικισμούς. Ο οικισμός Αλεξανδρινή, νέος οικισμός με μικρή ακόμη ανάπτυξη χωροθετείται δίπλα ακριβώς στις εκβολές ενός παραποτάμου του Πηνειού, ενώ ανάμεσα από τα Μεσάγγαλα και τους Νέους Πόρους ένα πλέγμα από λίμνες κυριολεκτικά αγγίζει τις τουριστικές χρήσεις που αναπτύσσονται κατά μήκος της παραλίας.

Εικ.2 Περιοχές ενταγμένες στο δίκτυο προστασίας

Διαφορετική είναι η κατάσταση στην ενδοχώρα της πεδιάδας όπου μία περισσότερο βιώσιμη σχέση οικισμών και βιοτόπων παρατηρείται। Στον οικισμό της Παλαιοχώρας οποίος είναι κτισμένος στη βόρεια κοίτη του Πηνειού η ήπια ανάπτυξη με τη εξαιρετικά χαμηλή και αραιή δόμηση συντελεί στη δημιουργία μίας αισθητικής και περιβαλλοντικής ।

Πρέπει να επισημανθεί ότι το πλέγμα των υδροβιότοπων παρά τις έντονες πιέσεις που δέχεται από την απρογραμμάτιστη οικιστική ανάπτυξη διατηρεί ακόμη σε μεγάλο βαθμό αναλλοίωτα τα χαρακτηριστικά του, με αποτέλεσμα να μπορεί να αποκατασταθεί και να διασωθεί με τη λήψη άμεσων μέτρων. Σημαντικό στοιχείο που συμβάλλει σε αυτήν τη έως σήμερα διατήρηση είναι η απουσία ενός σύγχρονου οδικού δικτύου παράλληλου της Εθνικής Οδού. Η πιθανή δημιουργία ενός τέτοιου δικτύου θα είχε πολλαπλές αρνητικές συνέπειες καθώς θα κατακερμάτιζε τους υδροβιότοπους και τις ελεύθερες αγροτικές εκτάσεις, θα τροφοδοτούσε περαιτέρω οικιστική ανάπτυξη, θα ενίσχυε τη χρήση του αυτοκινήτου και θα υποβάθμιζε ανεπανόρθωτα το φυσικό τοπίο.
Σύμφωνα με την πρόσφατη ΜΕΛΕΤΗ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΔΕΛΤΑ ΠΗΝΕΙΟΥ οι δυνατότητες ανάπτυξης της περιοχής με εναλλακτικές μορφές τουρισμού συνθέτουν μία διέξοδο από τα σημερινά προβλήματα:
‘Η περιοχή διαθέτει πλούσιους πόρους και πολλές εναλλακτικές ευκαιρίες στον τουρίστα προκειμένου αυτός να επιδοθεί σε «τουρισμό περιπέτειας» και «αθλητικό τουρισμό», όπως είναι οι διαδρομές σε μονοπάτια στην περιοχή του Δέλτα ή σε δασικές περιοχές, η χάραξη διαδρομών με ποδήλατα, το κυνήγι στις περιοχές ελεγχόμενης θήρας, την ιστιοπλοΐα..’
Παράλληλα ωστόσο επισημαίνονται βασικά προβλήματα της περιοχής όπως η απουσία Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων, Μονάδων Βιολογικού Καθαρισμού, σύγχρονων δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης και έργων αντιπλημμυρικής προστασίας. Πρόταση της μελέτης αποτελεί η εκπόνηση σε παράλληλα χρονικά πλαίσια του ΣΧΟΟΑΠ των Δήμων Κ. Ολύμπου, Ευρυμενών και κοινότητος Αμπελακίων και με προτεραιότητα στον καθορισμό ζωνών ανάπλασης των εκτεταμένων θυλάκων αυθαίρετης δόμησης του παραλιακού μετώπου και στον καθορισμό κριτηρίων ένταξης ζωνών, ως περιοχή προστασίας και στο χαρακτηρισμό τους ως Περιοχές Ειδικής Προστασίας.
Παρά τις προτάσεις και τις μελέτες ωστόσο η περιοχή σήμερα μένει εντελώς απροστάτευτη: Ακόμη και με μία πιθανή μετατροπή των Τεμπών σε εθνικό πάρκο, ο σχεδιασμός της πολιτείας δε φαίνεται να έχει συνειδητοποιήσει την ενότητα της περιοχής των Τεμπών με αυτή του Δέλτα και την άμεση ανάγκη λήψης μέτρων. Τα αναπτυξιακά σχέδια ιδιωτών και πολιτείας αποτελούν το μεγαλύτερο κίνδυνο για μία περιοχή που παρά την εξαιρετικά αυθαίρετη ανάπτυξη και τη πλήρη απουσία σχεδιασμού και προστασίας διατηρεί ακόμη ορισμένους θύλακες παρθένας φυσικής ομορφιάς και ορισμένα σημαντικά οικοσυστήματα.
Κλείνοντας αυτό το σύντομο άρθρο σημειώνω ένα προσωπικό στόχο τον οποίο θα ήθελα να μοιραστώ με οποιονδήποτε αντιλαμβάνεται την αξία αυτής της ευαίσθητης περιοχής: Να αναδείξω την ιδιαιτερότητα και τη σημασία του, να απεικονίσω και να καταγράψω τα προβλήματα, να προωθήσω ιδέες και προτάσεις για την διάσωση ενός μοναδικού τοπίου που αναζητά μία ισορροπία.