Thursday, July 26, 2007

Η λειτουργία και ο ρόλος των Επιτροπών Πολεοδομικού & Αρχιτεκτονικού Ελέγχου (ΕΠΑΕ): Ένας θεσμός υπό αμφισβήτηση.




Οι επιτροπές Πολεοδομικού & Αρχιτεκτονικού Ελέγχου (ΕΠΑΕ), θεσμοθετήθηκαν πριν από δύο περίπου δεκαετίες με στόχο την άσκηση ουσιαστικού ελέγχου κατά τη φάση έκδοσης των οικοδομικών αδειών και τη διασφάλιση της αισθητικής και λειτουργικής αρτιότητας του παραγόμενου κτισμένου έργου। Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με υπ. Αριθμ. 31252/87 Υπουργική απόφαση « ... οι μελέτες ελέγχονται από τις ΕΠΑΕ με βάση την αρχιτεκτονική άποψη που επέλεξε ο μελετητής, ο έλεγχος αφορά τη σωστή και ολοκληρωμένη έκφρασή της, η δε τυχόν απορριπτική απόφαση της ΕΠΑΕ πρέπει να αιτιολογείται με σαφήνεια....» Σκοπός του ελέγχου είναι σύμφωνα με την παραγρ. 4 43424/7604/88 Υπουργικής απόφασης «να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης των χρηστών τόσο των υπαρχόντων όσο και των νεοανεγειρόμενων κτιρίων, παράλληλα με τη προστασία του περιβάλλοντος, την κατά το δυνατό διατήρηση των φυτειών και τη λειτουργικότερη οργάνωση των ακάλυπτων χώρων του οικοπέδου και ολόκληρου του οικοδομικού τετραγώνου ».

Η εστίαση των επιτροπών δεν περιορίζεται πλέον σε εξαιρετικά ευαίσθητες οικιστικές περιοχές όπως παραδοσιακούς οικισμούς ή ιστορικά κέντρα πόλεων αλλά επεκτείνεται σε περιοχές εκτός σχεδίου, οικιστικές περιοχές κοντά στον αιγιαλό, κεντρικούς άξονες οικισμών. Στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης για παράδειγμα η έγκριση από την ΕΠΑΕ είναι απαραίτητη σε όλους τους κεντρικούς Δήμους, αλλά και περιαστικούς οικισμούς όπως το Ρετζίκι, κεντρικές περιοχές της Ν.Ραιδεστού και της Επανωμής, όλες τις εκτός σχεδίου περιοχές. Σε ειδικές περιοχές όπως η Άνω Πόλη απαιτείται επιπλέον έγκριση από τη δευτεροβάθμια ΕΠΑΕ.
Πρόκειται επομένως για ένα θεσμό ο οποίος τείνει να έχει καθολική εφαρμογή και ο οποίος θα μπορούσε να αποκτήσει και ένα σημαντικό και ενεργό ρόλο στην αναβάθμιση του κτισμένου .Οι πρωτοβάθμιες Επιτροπές αποτελούνται από μία ομάδα Αρχιτεκτόνων οι οποίοι προσφέρονται εθελοντικά και δεν αποτελούν υπαλλήλους της εκάστοτε πολεοδομικής υπηρεσίας. Απαραίτητο κριτήριο συμμετοχής είναι η διέλευση 10 τουλάχιστον ετών από την απόκτηση του πτυχίου με εξαίρεση στην περίπτωση αρχιτεκτόνων που έχουν διακριθεί σε Πανελλήνιους διαγωνισμούς οπότε τα έτη μειώνονται σε 8.

Αν εξετάσουμε ωστόσο τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο θεσμός στην πράξη διαπιστώνουμε σημαντικά προβλήματα και ελλείψεις. Οι επιτροπές σε πολλές περιπτώσεις περιορίζονται σε ένα τυπικό έλεγχο της πληρότητας των σχεδίων και σε μία απλή ανάγνωση των όψεων και της χρωματικής πρότασης και της πρότασης υλικών, δίνοντας έγκριση στο σύνολο σχεδόν των μελετών που υποβάλλονται οι οποίες πολύ συχνά είναι προβληματικές σχεδιαστικά και συνθετικά. Σε άλλες περιπτώσεις δημιουργούνται έντονες διαφωνίες μεταξύ μελετητών και επιτροπής πάνω σε ζητήματα που σπανίως είναι πραγματικά ουσιαστικά και μπορεί να σχετίζονται με κάποια διαμόρφωση εδάφους, κάποια λεπτομέρεια σχεδιαστική όπως η χάραξη μίας στέγης ή η επιλογής της θέσης των επενδύσεων. Διαφωνίες σε αυτό το επίπεδο οδηγούν σε απόρριψη μελετών και εξαιρετική καθυστέρηση στην έκδοση της αδείας χωρίς να εισέρχονται ωστόσο σε ζητήματα ουσιαστικής κριτικής και χωρίς να συμβάλλουν σε σημαντική αναβάθμιση του παραγόμενου έργου. Η κρίση της ΕΠΑΕ επομένως είναι είτε τυπικά θετική και αδιάφορη προς οτιδήποτε υποβάλλεται, είτε τυπικά αρνητική με σημείο αιχμής ορισμένες λεπτομέρειες που δημιουργούν αναίτιες προστριβές μεταξύ μελετητών και των μελών της Επιτροπής. Τα αίτια αυτών των προβλημάτων έχουν αναζητηθεί συχνά από αρμόδιους φορείς όπως το ΤΕΕ ή ο ΣΑΔΑΣ και συχνά εμφανίζονται προτάσεις βελτιώσεις. Χαρακτηριστικά αναφέρονται ως μέτρα:
-Η κρίση να βασίζεται στις απόψεις και τη λύση που προτείνει ο μελετητής। Ο σεβασμός στην ελευθερία του μελετητή ωστόσο δε μπορεί να γίνεται πρόσχημα για την «απελευθέρωση» από τους στοιχειώδεις κανόνες της αρχιτεκτονικής.
-Πρέπει να αναδειχθεί η πραγματική αξία της αιτιολογικής έκθεσης σαν ουσιαστικό και όχι τυπικό στοιχείο της μελέτης।
-Λεπτομερής καθορισμός προδιαγραφών των προς υποβολή ελέγχου μελετών । Για μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα στην παρουσίαση κάθε μελέτης είναι απαραίτητος ο έλεγχος ένταξης της κατασκευής στο περιβάλλον σε σχέση με ύψη, όγκους, στοιχεία όψεων και τον εν γένη χαρακτήρα της περιοχής και όχι μόνο η αντιμετώπιση της αισθητικής, κάθε κτιρίου μεμονωμένου
-Οι μελέτες διαβιβάζονται στην ΕΠΑΕ, ύστερα από έλεγχο πληρότητας και εφαρμογή των πολεοδομικών διατάξεων από την Υπηρεσία।
Σημειώνεται επίσης ότι δεν επιτρέπεται οι ΕΠΑΕ να κάνουν μονοσήμαντες υποδείξεις για τη διόρθωση της υπό έλεγχο μελέτης ούτε μπορούν να υποκαταστήσουν την έλλειψη μιας κεντρικής ιδέας στην αρχιτεκτονική σύνθεση. Είναι αρμοδιότητα του μελετητή, αν έχει πεισθεί, να επέμβει και να τροποποιήσει την εργασία του'.

Οι προτάσεις αυτές όσο και αν φαίνονται λογικές και απαραίτητες δε μπορούν κατά τη γνώμη μου να επιλύσουν ουσιαστικά το πρόβλημα. Το χάσμα το οποίο υφίσταται μεταξύ των επιστημονικών γνώσεων και κριτηρίων των μελετητών, οι οποίοι είναι δυστυχώς στην Ελλάδα στη συντριπτική πλειοψηφία τους δεν είναι αρχιτέκτονες αλλά πολιτικοί μηχανικοί, η έλλειψη ενός στοιχειώδους θεωρητικού πλαισίου κριτικής του σχεδιασμού σε κάθε περίπτωση, οι προσωπικές απόψεις και διαφωνίες των αρχιτεκτόνων της Επιτροπής αποτελούν παράγοντες που καθιστούν αδύνατη την ουσιαστική λειτουργία και αποτελεσματικότητα του θεσμού. Η συνειδητοποίηση αυτού του χάσματος στην αντίληψη και την επικοινωνία, οι πιέσεις που ασκούνται για τη γρήγορη έγκριση των μελετών, η έλλειψη μίας σειράς σαφών κριτηρίων και η στέρηση της αξιοπιστίας και αντικειμενικότητας του θεσμού από την χρήση προσωπικών σχέσεων και γνωριμιών αποτελούν το πυρήνα των αιτίων της απαξίωσης του ρόλου των επιτροπών. Οι ΕΠΑΕ έχουν απαξιωθεί τόσο στα μάτια των μελετητών, όσο και στα μάτια των ίδιων των μελών τους... Έχουν απαξιωθεί και στα δικά μου μάτια που ως αρχιτέκτονας αδυνατώ να πιστέψω το μέγεθος της αμάθειας και έλλειψης σχεδιαστικής ευαισθησίας που υποβαθμίζει την ποιότητα του κτισμένου και φυσικού περιβάλλοντος παντού γύρω μας, ενώ οι αρμόδιες επιτροπές εκφυλίζονται σε απλούς παρατηρητές αυτής της υποβάθμισης, ανήμπορες να εισέλθουν σε ζητήματα ουσίας.

Αναγνωρίζω προφανώς τις πρακτικές και θεωρητικές δυσκολίες μίας αλλαγής αυτής της κατάστασης: Πώς είναι δυνατόν να επέμβει η Επιτροπή σε ζητήματα ουσίας που σχετίζονται με την ίδια την κεντρική σχεδιαστική ιδέα, ή την πλήρη απουσία αυτής, το σχεδιασμό βασικών δομικών στοιχείων του έργου όταν οι μελέτες έχουν ήδη ολοκληρωθεί? Με βάσει ποιο θεωρητικό πλαίσιο θα απορρίψει εξ'ολοκλήρου μία μελέτη και θα αποδείξει στο μελετητή ότι η λύση υποβαθμίζει το κτισμένο χώρο? Με βάση ποιους τέλος άξονες θα προτείνει λύσεις και θα δώσει κατευθύνσεις προκειμένου να βγει ο μελετητής από το αδιέξοδο, από τη στιγμή που σε μεγάλο ποσοστό οι μελετητές αδυνατούν να αντιληφθούν ακόμη και στοιχειώδεις σχεδιαστικές αρχές και μεθόδους? Η λύση που προτείνω είναι - όπως οφείλει εξάλλου να είναι - τολμηρή. Η ύπαρξη ενός γενικού σχεδιαστικού καθοδηγητικού πλαισίου εξειδικευμένου σε κάθε οικιστική περιοχή θα μπορούσε να δημιουργήσει μία κατάσταση υπέρβασης των προσωπικών, διεπιστημονικών και ιδεολογικών διαφωνιών και να θέσει εκ των προτέρων τους κανόνες εκπόνησης για την πλειοψηφία των μελετών. Το σχεδιαστικό αυτό πλαίσιο οφείλει να έχει προκύψει από Πανελλήνιους Αρχιτεκτονικούς Διαγωνισμούς με αδιάβλητες διαδικασίες και να εξειδικεύεται στα προβλήματα και τις ανάγκες κάθε οικιστικής ενότητας. Το πλαίσιο αυτό φυσικά θα καθορίζει τις ελάχιστες αισθητικές και λειτουργικές απατήσεις του σχεδιασμού και η δυνατότητα αποκλίσεων και εξαιρέσεων από τους κανόνες αυτούς θα υφίσταται πάντα υπό τον έλεγχο των ΕΠΑΕ. Ο ρόλος επομένως των Επιτροπών θα είναι διπλός: Αφενός να εξασφαλίσουν την σωστή εφαρμογή των γενικών σχεδιαστικών αρχών σε λύσεις και προτάσεις που δε φιλοδοξούν να πραγματοποιήσουν υπερβάσεις και να βοηθήσουν τους μελετητές να κατανοήσουν και να ενσωματώσουν αυτές τις αρχές στις ιδιαιτερότητες της κάθε μελέτης και αφ'ετέρου να αξιολογήσουν την σωστή ένταξη λύσεων που αποκλίνουν και διαφοροποιούνται με θετικό τρόπο από το γενικό πλαίσιο, επιβραβεύοντας την αρχιτεκτονική δημιουργικότητα και φαντασία....

Η πρόταση μπορεί να μοιάζει ανέφικτη και με δυσκολίες εφαρμογής, πιστεύω όμως ότι αποτελεί μονόδρομο στην έξοδο από το τέλμα στο οποίο έχει βυθιστεί η παραγωγή του κτισμένου χώρου και στη διασφάλιση μίας υψηλής ποιότητα σχεδιασμού που θα αναδεικνύει τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής. Η ιδέα αυτή εξ'άλλου εφαρμόζεται εκ των πραγμάτων σε ειδικές οικιστικές ζώνες όπου η ύπαρξη έντονου στοιχείου παραδοσιακής αρχιτεκτονικής θέτει ορισμένους βασικούς κανόνες που οι μελέτες οφείλουν να πληρούν. Ωστόσο συχνά αναγνωρίζεται από τις Επιτροπές η υψηλή σχεδιαστική ποιότητα σχεδίων που προτείνουν αρχιτέκτονες και εγκρίνουν τις μελέτες παρά τις υπερβάσεις των κανόνων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι οικισμοί των Κυκλάδων και περιοχές όπως η Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης, όπου ένα τέτοιο σύστημα λειτούργησε θετικά έως ένα βαθμό, διασώζοντας την αισθητική των οικιστικών συνόλων. Για ποιο λόγο να περιοριστούμε στους παραδοσιακούς οικισμούς? Για ποιο λόγο να μη θέσουμε στόχους και πλαίσια σε νέες οικιστικές περιοχές, αναπτυσσόμενα εμπορικά κέντρα, περιαστικές ζώνες και υποβαθμισμένες κεντρικές περιοχές πόλεων? Ας δώσουμε μία ευκαιρία στους αρχιτέκτονες να οραματιστούν και να κατευθύνουν το μέλλον, να θέσουν όρια και να τα υπερβούν, να δώσουν σχεδιαστικούς άξονες και να εμπνεύσουν το σύνολο του δυναμικού των Ελλήνων μηχανικών ...

2 comments:

Anonymous said...

Oi, achei teu blog pelo google tá bem interessante gostei desse post. Quando der dá uma passada pelo meu blog, é sobre camisetas personalizadas, mostra passo a passo como criar uma camiseta personalizada bem maneira. Se você quiser linkar meu blog no seu eu ficaria agradecido, até mais e sucesso.(If you speak English can see the version in English of the Camiseta Personalizada.If he will be possible add my blog in your blogroll I thankful, bye friend).

Anonymous said...

Μπορώ να κάνω μια ερώτηση?
Μπορεί ενας αντίδικος να παρίσταται μαζι με τον δικηγόρο του κατά τη συνεδρίαση της ΕΠΑΕ για τη δική μου άδεια(βασικά ξαναπερνάω ΕΠΑΕ λόγω διακοπής εργασιών έπειτα καταγγελίας του)? Εαν ναί μπορώ και εγώ να είμαι με το δικηγόρο μου?